Universiteiten: Wetsvoorstel kennisveiligheid schiet zijn doel voorbij

Het huidige kennisveiligheidsbeleid werkt goed

Universiteiten hebben de afgelopen jaren al veel effectieve maatregelen genomen om de kennisveiligheid te verbeteren. Zo werken universiteiten nauw samen aan hun kennisveiligheidsbeleid. In 2021 hebben ze het Kader Kennisveiligheid opgesteld met concrete maatregelen om de kennisveiligheid te verbeteren. Uit een rondvraag van de NOS eerder dit jaar bleek juist dat de maatregelen van universiteiten aantoonbaar effect hebben: honderden onderzoekers en studenten worden door universiteiten afgewezen op basis van kennisveiligheidsrisico’s. Een vorm van screening kan nuttig zijn voor de kennisveiligheid, maar in de huidige vorm draagt de wet niet bij aan verbetering van de kennisveiligheid, en schaadt het vooral de Nederlandse wetenschap. 

Nederland internationaal verder op achterstand

De screeningswet zet de aantrekkelijkheid van Nederlandse universiteiten voor wetenschappelijk talent en internationale samenwerking onder druk, onder andere voor EU-gefinancierde programma’s waar Nederland nu juist zeer succesvol in is. Deelname aan deze Europese projecten is gebonden aan zeer strikte deadlines. De verwachte wachttijd bij screenings zal daarvoor problemen opleveren, waardoor buitenlandse partners terughoudender zullen zijn om met Nederlandse instellingen samen te werken. Van den Berg: “In tijden van bezuinigingen is dat nog een extra klap voor de financiën van universiteiten. Universiteiten zullen namelijk essentiële onderzoeksbudgetten mislopen. En erger nog: het zet de open wetenschappelijke samenwerking sterk onder druk.”

De wet zal ook voor potentiële buitenlandse studenten en wetenschappers gevolgen hebben. De inschrijfprocedure voor studenten wordt met de screening een stuk langer, waardoor het de vraag is of deze op tijd kan worden afgerond. Wetenschappers die internationaal zeer gewild zijn, denken wel twee keer na voordat ze voor Nederland kiezen en zullen eerder uitwijken naar andere landen. “Het wrange is dat echt kwaadwillende studenten of wetenschappers, via een ander EU-land waarschijnlijk alsnog toegang krijgen tot dezelfde kennis, bijvoorbeeld via bestaande samenwerkingsverbanden. Deze wet draagt dus vooral bij aan schijnveiligheid”, aldus Van den Berg.

Onuitvoerbaar, duur en betere alternatieven

Universiteiten schatten in dat zij ongeveer 20 duizend screenings per jaar moeten doen. Het grootste deel hiervan zal van mei tot september moeten plaatsvinden. Dan is namelijk de aanmeldperiode van masterstudenten en de onboarding van veel nieuwe medewerkers. Universiteiten vrezen dat deze hoeveelheid screenings niet uitvoerbaar is in zo een korte periode. Het levert niet alleen voor de universiteiten een enorme piek op, maar ook voor de screeningsautoriteit Justis. Universiteiten hebben daarom garanties nodig dat de screenings tijdig worden afgerond. Anders zal dit ertoe leiden dat studenten niet aan hun collegejaar in september kunnen beginnen.

Voor de screening trekt de overheid nauwelijks geld uit voor universiteiten. De verwachting is dat het de kennissector eenmalig 32 miljoen euro kost en daarna 8,1 miljoen euro per jaar. Er wordt al ruim een half miljard bezuinigd op het hoger onderwijs en wetenschap. Deze extra kosten kunnen universiteiten er daarom niet bij hebben.

Niet alleen de universiteiten hebben zorgen over de screeningswet. Het stuit op brede weerstand in de kennissector. Eerder sprak bijvoorbeeld de KNAW zich al uit tegen het wetsvoorstel. Meer informatie over de juridische risico’s, effectiviteit en administratieve lasten van het wetsvoorstel zijn te lezen in de inbreng van UNL.