Open access

Open Access heeft als doel om publiek gefinancierd onderzoek voor iedereen online toegankelijk te maken. Open Access publicaties zijn beter vindbaar, worden vaker geciteerd en hebben een groter bereik. Open Access komt niet alleen de wetenschap ten goede, maar ook de maatschappij en de economie. Het zorgt voor een samenleving waarin ook de huisarts, de startende ondernemer en de leraar voor de klas kunnen profiteren van de nieuwste wetenschappelijke inzichten.

De vijf pijlers van Open Access

De Open Access activiteiten van UNL in een notendop – klik op de pijler om te zien wat deze behelst

De Nederlandse universiteiten zijn een groot voorstander van Open Access en hebben zich hier de afgelopen jaren op uiteenlopende manieren voor ingezet. Ook onderzoekers hebben baat hebben bij Open Access publiceren. Deze publicaties bereiken namelijk een groter publiek en worden doorgaans meer geciteerd. En als Open Access goed wordt georganiseerd dan heeft het voor de onderzoekers geen impact op de werkwijze van het aanbieden van een artikel voor publicatie. Meer over Open Access vindt u in de factsheet Open Access.

Voor de stappen ter realisatie van landelijke 100% Open Access ambities is een roadmap 2018-2020 opgesteld. In de vierde e-zine werd begin 2019 de voortgang nader toegelicht. Eind 2020/2021 zijn studies uitgevoerd naar de vraag hoe Nederland op een duurzame manier de laatste stappen kan zetten naar 100% Open Access. Ten eerste heeft Pleiade Management & Consultancy in samenwerking met Research Consulting een haalbaarheidsstudie uitgevoerd, met onderscheid tussen Open Access van onderzoeksartikelen (rapport en bijlagen) en van academische boeken. Daarnaast heeft Pleiade een studie uitgevoerd naar alternatieve publicatie die zowel het Open Access als het Open Science beleid kunnen versterken.

De studies laten zien dat de weg naar 100% Open Access, een andere inzet vraagt van financiële middelen en niet losgezien kan worden van internationale samenwerkingen en ontwikkelingen. Een andere conclusie uit de studies is dat structurele investeringen nodig zijn om diverse Open Access routes te faciliteren, net als het mogelijk maken van innovaties in het publicatielandschap door alternatieve publicatieplatformen.

Open up to Open Access!

Voor wetenschappers is een speciale ‘Open Access journal browser’ ontwikkeld waarin te zien is bij welke tijdschriften Open Access gepubliceerd kan worden, en welke (kortings) regelingen gelden. Informatie over deze journal browser, het laatste nieuws over de onderhandelingen, en de hoeveelheid artikelen die in Open Access zijn gepubliceerd, staan op de door UKB, NWO, Surf en UNL onderhouden Nederlandse website openaccess.nl.

Ontwikkelingen

Ook het kabinet is een pleitbezorger van Open Access. In een brief aan de Tweede Kamer heeft de toenmalige staatssecretaris Dekker al eind 2013 het standpunt ingenomen dat publiek gefinancierd onderzoek in principe vrij toegankelijk moet zijn. Hij maakt daarbij een welbewuste keuze voor de ‘gouden route’: de auteur betaalt de uitgeverij om zijn/haar artikel Open Access uit te geven waarbij andere artikelen van het tijdschrift nog achter een betaalmuur kunnen zitten. Dit in tegenstelling tot de ‘groene route’, waarbij de auteur een artikel publiceert in een tijdschrift en hij daarnaast een versie van het artikel in een gratis toegankelijk elektronisch archief opneemt en het systeem van betaalde abonnementen in stand blijft. In 2017 is in het regeerakkoord “Vertrouwen in de toekomst” de herbevestiging gekomen van het kabinet: Open Access en Open Science moeten in Nederland de norm van wetenschappelijk onderzoek worden.

De Nederlandse universiteiten zijn blij met de steun van het kabinet. Ook voor de principiële keuze voor de gouden route hebben universiteiten begrip. Waarschijnlijk is de gouden route op termijn de meest duurzame oplossing. Maar hij is ook complex. Universiteiten verwachten dat ook de uitgevers zich daar actief voor gaan inzetten.

Onderhandelingen

Een belangrijk aangrijpingspunt om met uitgevers tot afspraken te komen is de vernieuwing van de zogenaamde “big deal”-onderhandelingen. Sinds een tiental jaren bieden uitgevers hun tijdschriften in grote package-deals aan. Universiteiten krijgen daarmee toegang tot het totale pakket aan titels van een uitgever. Deze deals hebben meestal een looptijd van 3 tot 5 jaar. Vanaf 2014 is met een reeks grote uitgevers onderhandeld over de vernieuwing van die contracten, waarbij Open Access publiceren als uitgangspunt is meegenomen, naast de mogelijkheid om te blijven lezen. Op openaccess.nl is hierover per uitgever meer informatie te vinden.

Deponeren van publicatie
De ambitie van Nederland is om 100% Open Access te bereiken in 2020. Met veel uitgevers zijn afspraken gemaakt over publiceren in Open Access. Helaas is dit niet voor alle type publicaties en in alle tijdschriften mogelijk. Gelukkig biedt de Nederlandse auteurswet een alternatief.
Het artikel 25fa van de auteurswet (amendement Taverne) biedt onderzoekers de mogelijkheid om kort wetenschappelijk werk te delen, ongeacht eventuele beperkende richtlijnen van uitgevers. Na een succesvolle pilot heeft UNL besloten om het gebruik van het Taverne-amendement breed gaat uitrollen binnen de aangesloten universiteiten. Zie meer informatie hierover bij openaccess.nl

Open Access Week 2018

Mr. Drs. Ingrid van Engelshoven, minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap: "Het is belangrijk voor de hele samenleving dat alle wetenschap publiek toegankelijk is."

Prof. Dr. Frank Miedema: "Open access is een van de belangrijke elementen van open science en is de oplossing voor wetenschap in de 21ste eeuw: veel meer impact!"

Prof. Dr. Rianne Letschert: "Wetenschappers willen niet alleen wetenschappers bereiken, maar bijvoorbeeld ook NGOs of beleidsmakers. Daarom is het van belang dat hun werk ook Open Access is."

Anne de Vries: "Open Science is de wetenschap van de toekomst."

Dr. Koen Becking: "Open Access is voor mij een absolute voorwaarde. Het is door ons eigen geld betaald onderzoek en dat moet direct en vrij toegankelijk zijn voor iedereen op de hele wereld "