Bestuurders over de digitale samenleving
Naast de verschillende wetenschappers, zijn ook de bestuurders van de Nederlandse universiteiten sterk betrokken bij de digitale samenleving. Emile Aarts (rector magnificus Tilburg University), Jan Mengelers (voorzitter Technische Universiteit Eindhoven) en Karel Luyben (rector magnificus Technische Universiteit Delft) vertellen over hun betrokkenheid bij en dromen over het project Digitale Samenleving.
De vierde revolutie
"We staan aan de vooravond van de vierde revolutie. Bij de eerste revolutie ontdekten we dat de aarde niet het middelpunt was van ons universum. Bij de tweede revolutie realiseerden we ons dat we dezelfde voorouders hebben als apen. Bij de derde revolutie beseften we dat ons brein soms onafhankelijk beslissingen neemt. En nu, bij de vierde revolutie, kunnen we machines, robots en computers bouwen die sterker, slimmer en beter zijn dan wijzelf."
De droom
"Veel mensen zijn bang voor de opkomst van denkende machines. Ik zie het meer als een kans om een wereld te creëren waarin mens en machine samenwerken. Mijn droom is dat computers uiteindelijk empathisch en sociaal-intelligent worden op een wijze dat we geen mensen uitsluiten en dat we de wereld beter maken. De uitdaging is dat we computers uitrusten met een ethisch kompas."
De virtuele leeromgeving
"Bij Tilburg University bereiden we ons voor op de vierde revolutie. Niet alleen in het onderzoek, maar ook met onderwijs. We doen dat door breed in te zetten op data science. Wij hebben bijvoorbeeld het DAF Technology Lab. Daar kunnen studenten in 3D een reis door de menselijke hersenen maken. Zo krijgen ze inzicht in hoe het brein werkt. Ze kunnen er ook met virtual reality door een stad lopen en zien hoe de stad er tien jaar of honderd jaar geleden uitzag; een soort tijdreizen. En rechtenstudenten gebruiken een virtuele rechtszaal waar ze de echte spanning van een rechtszaak kunnen ervaren."
De aanjager
"ICT en data sciences worden weleens de olie van de 21ste eeuw genoemd. Digitalisering is een grote aanjager van de economie, maar ook van de wetenschap en daarmee de motor van verandering in de komende decennia. Je ziet het op elk vlak. Computers die artsen helpen bij het beoordelen van MRI-scans, de bemeten mens die persoonlijk leefstijladvies krijgt om ziekte te voorkomen of zelfs te genezen, slimme energienetwerken in slimme woonomgevingen, zelfs taal en cultuur ondervinden grote invloed van digitalisering. Alles wordt geraakt door digitalisering. Je zou er een avondvullend tv-programma over kunnen maken."
De droom
"Ik ben geboren in 1953. Ik ben dus opgegroeid in de tweede helft van de vorige eeuw. Ik heb technologie gezien als heilsbrenger van de samenleving. We zijn van een kil, koud en verwoest Europa, in een warme, comfortabele, betrekkelijk veilige samenleving gekomen. We hebben tegelijkertijd ook de keerzijde van die technologische vooruitgang gezien met kernwapens en milieurampen. De ruimtevaart heeft ons de kwetsbaarheid van planeet aarde doen inzien. Ik hoop, nee ik ga ervan uit, dat ook in de komende decennia technologie de mensheid zal dienen en meehelpt in het oplossen van de grote uitdagingen. Ik zeg wel steeds 'technologie', maar de hoofdmotor achter de technologie van vandaag en de toekomst is mijns inziens digitalisering. Daarbij zullen wij ons meer dan ooit de ethische en sociale consequenties bewust moeten zijn bij de uitrol van de digitale samenleving."
De regels
"De digitale samenleving is complex, multidisciplinair en veelomvattend. Om in die complexiteit prioriteiten te stellen en ordening te scheppen heb je wetenschap nodig. Google en Facebook hadden nooit iets gekund als de wetenschap niet de basis had gelegd. De markt denkt niet verder vooruit dan drie, vier jaar. Weinigen nemen de verantwoordelijkheid over de vraag hoe Nederland er over twintig tot vijftig jaar uitziet. Wetenschappelijk onderzoek resulteert vaak pas op de lange termijn voor een samenleving en de overheid heeft de democratisch gedelegeerde taak om permanent de condities te scheppen voor de ontwikkeling van de samenleving op de lange termijn. Wij van de wetenschap slaan dus nu de handen ineen. En ik hoop dat de overheid ook haar rol zal pakken. Met geld, ja. Op inhoud door de speerpunten van Nederland te definiëren. En als launching customer, als aanjager. Bijvoorbeeld door tijdelijk voor bepaalde experimenteerdomeinen de regels aan te passen en wetgeving te versoepelen. Met verstand natuurlijk, afgewogen en onder voorwaarden. Je ziet dat nu gebeuren bij proeven met zelfrijdende auto's. Wat mij betreft, zou de overheid dat vaker kunnen doen."De Nationale Wetenschapsagenda
"Digitalisering is de grootste gemene deler in de Nationale Wetenschapsagenda en de 25 routes. Digitalisering is een rode rijgdraad door het systeem, een bindend element. Het zit ook in zaken waar je op het eerste gezicht helemaal niet aan denkt. Nagenoeg alle wetenschapsdomeinen kennen toenemende datastromen waaruit conclusies moeten worden getrokken. De Nationale Wetenschapsagenda is doorspekt van digitalisering. Het mooie is dat we als Nederland alles in ons hebben om gidsland te worden op het gebied van digitalisering. Een compact, hoogontwikkeld, goed georganiseerd land met uitstekende fysieke en digitale infrastructuur en hoogwaardig kennisniveau, een proeftuin voor verstedelijkt gebied aan een rivieren delta. We hebben de agenda, we hebben de universiteiten, we hebben de mentaliteit en we hebben de samenwerkende grondhouding. Als de Nederlandse wetenschap en de overheid de handen ineenslaan rond de digitale samenleving dan kunnen we nationaal en internationaal echt wat betekenen."
De toegang tot kennis
"Ik heb zitting in het European Open Science Policy Platform van de EU. We denken na over hoe we de jaarlijks verdubbelende berg data op een goede manier kunnen verzamelen, kunnen combineren en beschikbaar kunnen stellen aan de maatschappij. Het codewoord daarbij is FAIR. Dat staat voor Findable, Accessible, Interoperable and Re-useable. Dus vindbaar, toegankelijk, uitwisselbaar en herbruikbaar. Ik vind dat onderzoekers, bedrijven en overheden op een veilige manier snel toegang moeten krijgen tot de kennis die we met zijn allen ontwikkelen."
De hersenchip
"Tegenwoordig is steeds meer in onze maatschappij digitaal met elkaar verbonden. Het is niet alleen een technisch aspect. Het heeft ook invloed op recht, op ethiek, op gezondheidzorg. Een voorbeeld? Stel dat we een chip in onze hersenen kunnen implanteren die dementie deels of geheel terugdringt. Zou je zo'n chip in je hersenen willen hebben? Dat ding kunnen we ook op afstand uitlezen, programmeren en beïnvloeden. Dat klinkt nu wat scary, maar dat waren de eerste pacemakers vroeger ook."
De basis
"Universiteiten vormen de basis van de digitale samenleving. We doen onderzoek dat leidt tot de nieuwste technologieën en ontwikkelingen. Daarnaast leiden we een steeds groter deel op van de mensen die de samenleving vormen. Vroeger ging tien procent van de bevolking studeren. Nu is dat vijftig procent. En onderzoek heeft aangetoond dat het kan oplopen naar zeventig, tachtig procent. Dan moet je realistisch zijn. Al die bachelors, masters en phd's gaan echt niet allemaal verder de wetenschap in. Nee, die komen terecht in het bedrijfsleven, bij maatschappelijke organisaties en bij de overheid. Bij de samenleving dus."
De droom
"Als je niet uitkijkt, is het begrip 'de digitale samenleving' zo allesomvattend dat het tegelijkertijd ook weer niets is. Wat mij betreft, zijn de data, de algoritmen en de systemen de onderliggende verbinders. Op dit moment zie ik nog veel losse delen. Elke universiteit, elke faculteit heeft losse bouwstenen, losse ingrediënten. Mijn droom is dat we er met elkaar met behulp van de onderliggende verbinders er een geheel van maken, een bouwwerk. Een bouwwerk dat bovendien ‘Human-Centered’ is. We moeten met de universiteiten samen bouwen aan de mensgerichte digitale samenleving. Als we het geheel niet verbinden, houd je een vat met losse dingetjes. Samen kunnen we Nederland sterker maken."
