Unieke levenskennis behouden

Ongeveer 400 miljoen mensen behoren tot een inheems volk. De invloed van het Westen op de inheemse volkeren wordt onderschat en weinigen kennen de complexiteit van hun huidige situatie. Enerzijds is er de inbreuk van (grotendeels Westerse) transnationale bedrijven op grondgebied en het erfgoed van de volkeren. Houtkap, mijnbouw en de bouw van waterkrachtcentrales vernietigen (soms tastbaar) cultureel erfgoed. En anderzijds ontberen inheemse volkeren door Westers kolonialisme rechten die wij in het Westen heel normaal vinden, zoals het recht op zelfbeschikking of onderwijs in je eigen taal. Landen als Nederland, Spanje, Engeland en Frankrijk onttrokken handelswaren uit landen in andere continenten, onderdrukten de lokale bevolking en drongen hun eigen taal, religie en cultuur aan hen op. Bovendien eigenden ze zich tastbaar cultureel erfgoed van volkeren toe. Zo zijn alle pre-koloniale beeldschriften uit Mexico, op een half boek na, te vinden in Europese collecties: vaak weten volkeren niet eens meer dat de boeken bestaan.

Duizend inheemse talen gaan verdwijnen

Het kolonialisme heeft ook een directe invloed op de huidige status van inheemse volkeren in het land waarin ze wonen. Ze vormen een minderheid en worden het slachtoffer van beleid door regeringen die geen oog hebben voor de inheemse belangen. Dat is het meest zichtbaar in inheemse talen, die in het eigen land niet worden onderwezen of bestudeerd. Hoogleraar Archeologie Maarten Jansen zegt daarover: ‘Van de ruim 7.000 talen die in de wereld bestaan, zullen er in de komende honderd jaren zo’n 5.000 tot 6.000 talen verdwijnen. Dat is geen sombere voorspelling maar een zekerheid: de jonge generatie spreekt de taal niet meer en kan deze niet doorgeven, de bloem is al van de steel gerukt.’

Met de vernietiging van erfgoed en het uitsterven van de taal verdwijnen unieke inzichten in het leven, in ethiek. Ook kennis over onder meer gezondheidszorg en natuur dreigen verloren te gaan. Jansen: ‘Uiteindelijk is alles een gedeelde erfenis. Als we kennis en gedachtenwereld van andere culturen negeren, vernietigen we ons eigen erfgoed.’

VN Verklaring Rechten Inheemse Volkeren

Leidse archeologen, in samenwerking met juristen en geesteswetenschappers, spannen zich in om deze vernietiging tegen te gaan. Dat begint bij het onder de aandacht brengen van rechten van volkeren. Hun werk is daarom sterk verbonden met de VN Verklaring voor de Rechten van Inheemse Volken (2007). Ze proberen de implementatie van deze verklaring te vergroten, kennis van inheemse volkeren te bewaren en taal, rechten en erfgoed van de volkeren te beschermen. Ze doen dit alles in samenwerking met de volkeren zelf. De wetenschappers reizen naar dorpen, delen daar hun kennis en gaan met volkeren in gesprek over de betekenis van onder meer beeldschriften en gebouwen. Meerdere Leidse onderzoekers zijn bovendien zelf afkomstig uit inheemse gemeenschappen.

De Universiteit Leiden is op dit moment hét onderzoekscentrum van Europa op gebied van inheemse volkeren. De EU heeft meerdere onderzoeksubsidies toegekend aan Leiden die samen goed zijn voor 20 miljoen euro aan onderzoekscapaciteit met betrekking tot de archeologie, talen en culturen van Midden- en Zuid-Amerika.