Publicatieplatforms
De regie bij onderzoek(ers)
In 2017 zijn diverse initiatieven gestart waar de onderzoekers of financiers van onderzoek de controle over het publicatieproces naar zich toe trekken.
In Nederland is het meest recent gelanceerde initiatief dat van Guy Geltner, historicus bij de Universiteit van Amsterdam: ScholarlyHub. Geltner: “Wij streven naar een vorm van open access die maximale toegankelijk-heid combineert met minimale kosten voor de onderzoeker en de maatschappij. Door digitale technologie kan publiceren veel goedkoper worden gedaan dan in het papieren tijdperk het geval was.” ScholarlyHub is eind 2017 gelanceerd en zoekt vooral fondsen om de stap naar livegang mogelijk te maken. “In 2020”, aldus communications manager Tashina Blom, “willen wij het platform zijn waar gevestigde tijdschriften naar toe zijn overgegaan, of waar nieuwe starten. Ons platform zal cross disciplinair zijn, een plek om onderzoek en onderwijs te ontwikkelen, en data op te slaan.” Volgens Geltner en Blom helpt het een platform als ScholarlyHub als de VSNU verder gaat met het bewust maken van het belang van open access bij onderzoekers en bestuurders. Ook de nieuwe focus in de roadmap om te kijken hoe deze alternatieve publicatieplatforms kunnen worden ondersteund, vinden zij belangrijk.
Een ander Nederlands initiatief is SciPost, ook van een hoogleraar van de Universiteit van Amsterdam, te weten Jean-Sébastien Caux. Net zoals ScholarlyHub is dit platform gevrijwaard van commerciële poespas. Caux:
“Bij ons betekent open ook dat auteurs geen publicatiekosten hebben, dat het reviewproces open is en gewaardeerd wordt en dat ons financiële plaatje bekend is.” SciPost is in het najaar van 2016 gestart en het eerst vlaggenschip SciPost Physics heeft in ruim een jaar tijd 70 publicaties gerealiseerd. Al vrij snel kreeg SciPost Physics het kwaliteitsstempel (Seal) van DOAJ (the directory of open access journals). “In 2020 kent SciPost Physics een hele brede set aan tijdschriften, waaronder lecture notes, proceedings of codebases, maar is SciPost ook uitgebreid naar andere wetenschapsdisciplines.” Natuurlijk moet het geld wel ergens vandaan komen, beseft Caux. “Wij hebben SciPost supporting partners nodig. Deze partners financieren een stukje van onze operaties en infrastructuur - een veel aantrekkelijkere, goedkopere en duurzamere manier van financiering dan de huidige APC-modellen.”
Een goed alternatief
Jean-Claude Burgelman, hoofd van de unit Open Data Policy and Science Cloud, DG RTD, bij de Europese Unie, hoopt dat de VSNU en Nederland vooral gaan kijken naar rewards en incentives. “Wanneer universiteiten gezamenlijk hierin optrekken, dan helpt dat. Meer in het algemeen is eensgezind optreden in een sterke strategie belangrijk voor de Europese doelstelling: open access at the day of publication at a reasonable cost. Universiteiten zijn een machtige speler. Waar de dijken nog niet gebroken zijn, is op het terrein van de incentives!” Recent zijn de terms of reference opgesteld voor het Europese publicatieplatform (zie de Information note, gepubliceerd op 21 december 2017). Het is de bedoeling dat de tender vroeg in 2018 opengaat. Burgelman: “Het publicatieplatform moet een echt alternatief zijn. Hoe dan ook wordt het een complementaire open access mogelijkheid. Het is voor de EU een zero sum game, want we moeten toch betalen voor open access publiceren. We willen op deze manier een goed alternatief bieden.”
